Steroidy to rodzaj lipidów (związków zawierających kwasy tłuszczowe), które nazywane są popularnie sterydami. W medycznym znaczeniu termin ten oznacza zwykle leki sterydowe, głównie kortykosteroidy (hormony kory nadnerczy). Leki te są wydawane wyłącznie na receptę. Jednak najczęściej sterydy używane są w celach niemedycznych. W dopingu sportowym przez sterydy rozumie się grupę steroidów wpływających na przemiany związane ze wzrostem tkanek, które fachowo nazywane są sterydami anabolicznymi albo sterydami anaboliczno-androgennymi (ang. anabolic-androgenic steroids – AAS). Przyjmowane są one w drodze doustnej, domięśniowej i poprzez skórę (żele i plastry) w celach pozamedycznych. Poza sportowcami, z „pomocy” steroidów korzystają młodzi mężczyźni w celu szybszego i łatwiejszego uzyskania oczekiwanej masy i sylwetki ciała, często są to osoby cierpiące na dysmorfofobię (zaburzone postrzeganie swojego wyglądu czyli lęk „przed brzydotą”, przed nieatrakcyjnym wglądem). Wśród tych młodych mężczyzn przyjęte jest również korzystanie z substancji psychoaktywnych takich jak marihuana, amfetamina czy kokaina.
Steroidy są to najczęściej syntetyczne pochodne męskiego hormonu płciowego – testosteronu, które wywierają wpływ nie tylko na cechy płciowe (stopień owłosienia ciała, rozwój organów płciowych czy brzmienie głosu), ale równocześnie na masę, siłę i wydolność mięśniową oraz na rozwój tkanki tłuszczowej. Stosowane są w rehabilitacji stanów pourazowych, a w gerontologii np. w celu umożliwienia starszym osobom zachowanie czystej masy mięśniowej pomimo ograniczonego apetytu i barku ruchu. Jednocześnie gwarantują one zwiększoną wytrzymałość i tolerancję na wysiłek (średnio wzrasta o 60 procent). Dłuższe stosownie steroidów powoduje jednak uszkodzenie wątroby i nerek, zmiany skórne, wzrost poziomu cholesterolu i szybszy rozwój miażdżycy oraz u mężczyzn zaburzenia seksualne, a u kobiet wystąpienie drugorzędowych cech męskich.
Syntetyczny testosteron uzyskano po raz pierwszy w latach 30, a w latach 40-50 sterydy anaboliczne zaczęto stosować jako środki dopingujące ułatwiające osiąganie lepszych wyników sportowych (tzw. „koksowanie”). W tym celu, obok sterydów, stosowane są również i inne środki farmaceutyczne. Na przykład dzięki syntetycznemu hormonowi wzrostu (HGH) sportowcy mają bardziej rozbudowane mięśnie i zredukowaną tkankę tłuszczową. Z kolei kolarze, wioślarze, biegacze narciarscy czy lekkoatleci stosują erytropoetynę (glikoproteinowy hormon peptydowy wzrostowy – EPO), która pobudza w organizmie produkcję czerwonych krwinek i dzięki temu pracujące mięśnie dostają więcej tlenu. Jedna ampułka potrafi poprawić wynik nawet o kilkanaście procent. Używanie sterydów i innych substancji (np. prohormonów, z których powstają hormony, prekursorów hormonów) w celu uzyskania lepszych wyników w sporcie jest jednak zabronione, a stwierdzenie ich obecności w organizmie wiąże się z natychmiastową dyskwalifikacją. W 1990 roku, wraz z przyjęciem Aktu o Kontroli Sterydów Anabolicznych (Anabolic Steroid Control Act) posiadanie ich i handel bez uzasadnionych powodów medycznych stały się nielegalne. Wprawdzie w Polsce steroidy znalazły się na liście nielegalnych substancji dopingowych, jednak nie ma na tej liście prekursorów testosteronu i nandrolonu. To powoduje, że te ostatnie stają się często legalnym składnikiem różnego rodzaju odżywek.
Sterydy anaboliczne oraz inne środki farmaceutyczne stosowane w medycynie, których używanie może prowadzić do zależności fizycznej oraz do poważnego uzależnienia psychicznego powinny być traktowane jako uzależniające substancje psychoaktywne ze względu na ich pozytywny wpływ na samopoczucie osoby biorącej. Wynika on z poprawy ogólnej wydolności organizmu poprzez wpływ na sferę fizyczną człowieka. Hipotezę dotyczącą możliwości uzależnienia się od steroidów postawiono po raz pierwszy w 1989 roku (Kashkin i Kleber), a przypadki uzależnienia się od steroidów anabolicznych opisano po raz pierwszy w 1998 roku (Copeland). Okazało się bowiem, że niektóre osoby przyjmujące je spełniały pięć z siedmiu kryteriów diagnostycznych opisywanych w DSM IV dla substancji psychoaktywnych. Chociaż uzależnienie od steroidów nie zostało, jak dotychczas, wyodrębnione ani w Klasyfikacji ICD ani DSM, to jednak należałoby je zaliczyć do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem „innych” substancji psychoaktywnych. Po odstawienie dużych dawek steroidów obserwowano wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego, który przebiegał dwufazowo. Początkowo występowały objawy zbliżone do zespołu abstynencyjnego opiatowego, a później depresja z dużym ryzykiem podjęcia próby samobójczej. Leczenie zespołu abstynencyjnego polega głównie na wyrównaniu równowagi hormonalnej z jednoczesnym łagodzeniem przykrych objawów będących silnym czynnikiem skłaniającym do rezygnacji z leczenia i do powrotu do steroidów („głodu”) oraz na farmakologicznym usunięciu objawów depresji.
Jeżeli używanie rozpocznie się we wczesnym okresie dojrzewania może dojść do zatrzymania wzrostu. Osoby (najczęściej sportowcy i bywalcy siłowni) które przyjmują przez dłuższy czas pochodne testosteronu w dawkach wielokrotnie wyższych niż dawki terapeutyczne (nawet 1000 razy), powinny liczyć się nie tylko z problemami dotyczącymi zdrowia fizycznego ale także z wahaniami nastroju, ze zmianami w zachowaniu oraz z większą drażliwością i agresywnością. Zmiany te ustępują po zaprzestaniu przyjmowania sterydów. Jednocześnie sportowcy, którzy dla poprawienia swoich wyników i w pogoni za zwycięstwem, przyjmują bardzo duże dawki różnego rodzaju środków farmaceutycznych (hormonów, sterydów) narażeni są na bardzo przykre tego konsekwencje. Niektórzy z nich stają się bezpłodni (zanik jąder i mniejsza produkcja plemników), chorują na nowotwory prostaty i wątroby, narażeni są na feminizację (np. powiększanie się piersi u mężczyzn) czy wspomnianą już wcześniej maskulinizację u kobiet (np. nadmierne owłosienie, zmniejszenie gruczołu piersiowego). U osób nadużywających steroidów stwierdzono też obrzęki i przerost dziąseł, co naraża zęby na bardziej intensywne działanie bakterii. Najpoważniejszymi konsekwencjami przewlekłego stosowania steroidów są jednak zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, których efektem może być zawał mięśnia sercowego lub śmierć z powodu niewydolności krążenia.
U osób, które przyjmują steroidy bez wskazań lekarskich („na własną rękę”) możemy zaobserwować:
- wzrost wagi i masy mięśniowej szybszy niż można byłoby się spodziewać po zwykłym sportowym treningu,
- agresywne wyładowania lub stan apatii,
- nieprzyjemny zapach z ust,
- tłusta (o oleistym odcieniu) skóra i trądzik na skórze pleców i piersi,
- czerwone lub fioletowe plamy na skórze (mogą pojawiać się również na nosie , w ustach),
- podwyższone ciśnienie krwi, krwawienia z niezrozumiałych powodów.
Warto zapamiętać, że mężczyźni przyjmujący sterydy anaboliczne narażeni są m.in. zaburzenia erekcji, na zanik jąder, bezpłodność z powodu mniejszej liczby plemników, wypadanie włosów, kształtowanie się piersi, a także na większe ryzyko raka prostaty.
Z kolei kobiety mogą spodziewać się utraty piersi, wzrostu owłosienia ciała (w tym męski zarost), niskiego głosu (męskiego), zaburzeń miesiączkowania i wypadania włosów.
Ponad 30% osób stosujących sterydy uzależnia się od nich, pojawia się u nich wzrost tolerancji (potrzeba przyjmowania coraz większych dawek) oraz „głód” sterydów. U osób uzależnionych, przy próbach odstawienia pojawia się m.in. niepokój, bezsenność, zmęczenie, utrata apetytu, spadek popędu płciowego i depresja z towarzyszącymi myślami a nawet próbami samobójczymi.
Leczenie, tak jak już wcześniej wspomniano należy zacząć od detoksykacji i stopniowego odstawiania sterydów oraz łagodzenia objawów zespołu abstynencyjnego, a po ich odstawieniu należy podjąć terapię w programie psychoterapii uzależnień. Czasami wskazane jest skorzystanie z leków p/depresyjnych
UWAGA
Wielu mężczyzn może umrzeć przedwcześnie z powodu zawału serca lub udaru mózgu wskutek nadużywania sterydów anabolicznych – alarmują brytyjscy lekarze. „BBC News” informuje, że Wielkiej Brytanii setki tysięcy mężczyzn sięgają po sterydy, żeby poprawić swój wygląd powiększając masę mięśniową. Najczęściej są to nastolatkowie oraz dwudziestolatkowie, którzy sylwetką chcą zaimponować kobietom.
Sterydy są od wielu lat są zakazanym w sporcie środkiem dopingującym. Jim McVeigh, brytyjski ekspert zajmujący się zjawiskiem nadużywania anabolików twierdzi, że ich wykorzystywanie przez mężczyzn w celach kosmetycznych, dla poprawienia wyglądu jest nowym zjawiskiem. Jego zdaniem, wielu z nich sięga po sterydy pod wpływem reklamy lub mediów społecznościowych. Lekarze ostrzegają, że stosowanie sterydów wywołuje zaburzenia hormonalne, które mogą być szkodliwe dla zdrowia doprowadzając do zawału serca lub udaru mózgu. Sterydy anaboliczne pobudzają wzrost masy i siły mięśniowej, a czasami również kości. Pobudzają także apetyt i tworzenie krwinek czerwonych, ale wpływają także na ogólną równowagę hormonalną organizmu, co u mężczyzn może skutkować osłabieniem popędu seksualnego.
(Goniec Medyczny 20.12.2017)
Więcej informacji na temat uzależnienia od sterydów oraz na temat innych uzależnień zawiera książka dr med. Bohdana Woronowicza pt. „Uzależnienia, geneza, terapia i powrót do zdrowia”